Museum de Lakenhal; David Bailly – Tijd, Dood en IJdelheid

Deze tentoonstelling is een historisch overzicht van het oeuvre van David Bailly (1584-1656). Het ondervedeelt zijn oeuvre in twee thema’s: portretten en het vanitas en contextualiseerd ze. Het werk van Bailly is de hoofdmoot en is aangevult met werken van tijdgenoten en voorgangers. Er is dan ook met name veel grafiek voor het vanitasthema. Het is geen chronologisch overzicht van zijn oeuvre, maar meer een indexatie, wat deed Bailly en hoe verhield zich dat tot zijn tijdgenoten?

Allereerst zijn er dus die portretten. En het zijn er veel. Hij was duidelijk een veelgevraagd portretist die goed op de hoogte was wat men wilde. Althans, daar getuigt zijn zelfportret van in een gildestuk waar hij de op dat moment laatste mode draagt. Bij de portretten duikt gek genoeg vaker zijn zelfportret op. Dat zou Rembrandt later ook doen, maar je vraagt je toch af waarom. Een rijke burger bestelde een portret en kreeg er dan een afbeelding van die schilder er bij, dat lijkt me niet heel wenselijk. Maar Bailly kwam er blijkbaar mee weg. Misschien als een vorm van reclame of signeren zodat niemand er onderuit kwam wie het gemaakt had. Of, en daar komt ie, het was ijdelheid?

Dat is direct het tweede deel van de tentoonstelling. Het meesterwerk van Bailly uit de collectie van de Lakenhal. Het is geen bijzonder groot werk maar uitzonderlijk enigmatisch vanitas. Niet alleen schildert hij het aan het einde van zijn leven een zelfportret van toen hij nog veel jonger was, er zit midden in de compositie een schim. Een vrouw lijkt als een soort spook aanwezig te zijn naast alle andere attributen die passen bij het vanitas thema. De schedels, de boeken, de bloemen, de bellen, de kaarsen, de zandloper, de pijp en ga zo maar door. Het werk cirkelt rondom die tijd heen, het is een zelfportret als oude man, als jonge man, zijn geliefde, zijn werk (denk ook aan de Frans Hals tekening op de achtergrond) maar ook dat vreemde vallende papiertje rechts. Dat lijkt voor altijd stil te staan, voor altijd te vallen op het schilderij. Een fotografisch effect dat nu voor ons heel vanzelfsprekend is, maar eigenlijk niet past in de schilderkunstige traditie van Bailly’s tijd. Was het werk een terugblik op zijn eigen leven? Was het een viering ervan? Was het zichzelf op de vingers tikken van zijn eigen ijdelheid? We zullen het nooit weten.

Dit eerste overzicht van David Bailly zet hem op de kaart als portretist in de eerste helft van de 17e eeuw, waar hij duidelijk zijn strepen terecht in verdient heeft. Een mooi overzicht, een mooie ontdekking of herwaardering dus. Toch is het met name die apotheose, dat grote vanitaswerk dat een absoluut topstuk is. Van sommige kunstwerken kun je je geen tweede voorstellen en dit is er precies zo een. Alleen al daarvoor ga je naar de Lakenhal.

De tentoonstelling is tot en met 2 juli te bezoeken bij museum de Lakenhal te Leiden. Helaas moeten we het dus hier doen met de foto’s, in verband met alle eindexamens bleef deze te lang liggen.