GemeenteMuseum Den Haag; James Ensor

Afgelopen vrijdag was ik behalve naar het GEM, natuurlijk vooral heel dat eind naar Den Haag afgereisd voor James Ensor.

Het indrukwekkende oeuvre van de Belgische expressionist James Ensor (1860-1949) is een ware maskerade. Een parade van groteske figuren, een dolle optocht van feestgangers met maskers, geschminkte vrouwengezichten, skeletten en carnavaleske poppen in felle- of juist pastelkleuren.

Ensor is na Magritte de grootste kunstheld van België, dat kunnen we hier wel stellen. Daar werd hij echter niet van begin af aan gewaardeerd. In Nederland echter werd hij wel snel opgepikt. Uiteindelijk maakte het niets uit en werd hij ook bij de Zuiderburen beroemd.

Zijn leven lang stond Ensor in de schijnwerpers. Juist met het doorbreken van conventionele thema’s en het aanboren van nieuwe onderwerpen in de schilderkunst was James Ensor een echte pionier en vernieuwer. Vanwege het moderne karakter van zijn werk werd hij niet overal onmiddellijk geaccepteerd en werd hij zelfs geweigerd op tentoonstellingen. Om toch te kunnen exposeren, richtte hij in 1884 de tentoonstellingsvereniging Les XX op met gelijkgestemde kunstenaars. Kort na de Eerste Wereldoorlog werd Ensor al opgenomen in de canon van de moderne kunst en hoort hij met Edvard Munch, Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde en Oskar Kokoschka tot de top van de Europese expressionistische kunst. Samen met René Magritte en Paul Delvaux behoort hij tot de voorhoede van de klassiek moderne Belgische kunst van internationale naam en faam.

Tot zo ver deze korte geschiedenis voor iedereen die deze nog niet kende.

Het Gemeentemuseum heeft het geluk dat ze een hoop mogen lenen van het Museum van Schone Kunsten te Antwerpen waar natuurlijk wel meer van Ensor hangt. Voor mij dus vooral een herzien met oude bekenden. Opmerkelijk is dat de Oestereetster hier in daglicht hangt wat het werk erg ten goede komt.

De Oestereetster

Ook mooie aanvulling is de mooie collectie maskers. Ze hebben blijkbaar de originele maskers bewaard. Natuurlijk blijven het gewoon maskers maar het soort is aanzienlijk anders dan ik verwacht had. Aangenaam is ook direct de doeken er bij te zien hangen waar diezelfde maskers te zien zijn.

Maskers

Masker (detail)

De Intrige

Skeletten twisten om een gehangene

De verbazing van het masker Wouse

De man van smarten

Ensor kende overduidelijk zijn klassiekers. Ook dat was een erg mooie aanvulling. Zoals gebruikelijk met spiegelend glas en met slechte verlichting, dus slechte foto’s. Toch is dit gedeelte van de tentoonstelling misschien het meest bijzondere, schetsjes en etsen. Hierin zien we duidelijk zijn hand en zijn denken. Sommige krabbels zijn waardeloos anderzijds zijn sommige etsen met een dermate flair en engagement dat ze ook nu nog gemaakt hadden kunnen zijn.

Ensor doet oude klassiekers

Ensor doet Rembrandt

Kopie naar Frans Hals: De Regenten van het Oudemannenhuis in Haarlem

Ensor maakte ook een hoop pastelkleurige werken. Sommige daarvan lijken nu nog van het doek af te vloeken, alsof de kleuren het beeld kapot trekken. Toch zijn het zeer nauwkeurig uitgebalanceerde composities.

Christus aan het kruis

Christus bedaart de storm

En natuurlijk ook een hoop werken die tussen bepaalde periodes van zijn werk inzitten. Hier zien we bijvoorbeeld schedels en een pop die nog net niet die sinisterheid heeft van zijn ‘masker’ werken.

Pierrot et squelettes

Skelet bekijkt chinoiserieen

Of heeft wel die absurditeit maar is veel zachter van kleur dan die ‘masker’werken.

Het gevecht

Erg opvallend is zijn verfgebruik, soms heel pasteus, soms zie je zelfs nog het canvas/linnen.

De verjaging uit het Paradijs

De vrouw met de wipneus

Hier zie je nog heel duidelijk het onbewerkte (?) canvas/linnen.

De vrouw met de wipneus (detail)

Zijn vroege werken mogen er overigens ook echt wel zijn. Bij deze beelden is het eerste wat mij opvalt de enorm heerlijk smeuïge vlotheid waarmee Ensor hier al zijn kunde laat zien. Daar wordt is als schilder toch direct al heel jaloers van.

Zicht op Phnosie: Luminieuze golven en vibraties

Grote Marine

Wat kan ik nu nog zeggen behalve dat dit echt een heel erg goed overzicht is van Ensor. Natuurlijk komen een aantal topstukken uit Antwerpen, dus in Antwerpen zou een logischere plek zijn voor een overzicht. Maar het GemeenteMuseum heeft duidelijk zijn best gedaan een helder mooi overzicht te laten zien zonder ergens echt te kort te doen aan wat Ensor te bieden heeft. En natuurlijk, Ensor is een topschilder. Maar dat laatste wist iedereen natuurlijk al.

Verplichte kost nog te zien tot 13 juni, dus snel gaan. Zeker in combinatie met Gert en Uwe Tobias in het GEM erg de moeite waard en na de Caldic Collectie in Kunsthal de tentoonstelling die je echt niet mag missen.