Op een foto staan vijf mannen tegen een achtergrond van palmbomen. Ze dragen trots een t-shirt met daarop de verpersoonlijking van het absolute kwaad: Osama bin Laden. Op twee van de shirts staan zelfs cartooneske vliegtuigjes, alsof het een viering is van de terroristische aanslagen in 2001. In werkelijkheid weet alleen de tweede man van rechts, Roy Villevoye (1960), waar Bin Laden voor staat. De andere vier mannen behoren tot de relatief geïsoleerde Papoea-gemeenschap in het voormalige Nederlands-Nieuw-Guinea.
Een witte kunstenaar die werk maakt over Papoea-gemeenschappen kan gemakkelijk worden gezien als een voortzetting van de Hollandse koloniale blik, alsof hij in de voetsporen treedt van de Nederlandse bestuurders die tot 1963 het gezag voerden. Je zou kunnen denken aan een vorm van neokoloniale toe-eigening, alsof de trotse mannen met hun shirts worden bespot. Maar dan had Villevoye zelf niet op de foto gestaan, in datzelfde shirt. Hij stelt zich hier juist kwetsbaar op, tussen twee culturen in; de westerse en die van de Papoea’s. De manier waarop de Papoea’s de wereld ervaren, is fundamenteel anders dan de onze, en dit werk reflecteert op dat verschil. De beladen betekenis van Bin Laden in het Westen krijgt hier een andere lading. Voor de Papoea’s is het dragen van westerse t-shirts een manier om in contact te komen met hun voorouders, t-shirts die afkomstig zijn van de Indonesische regering omdat de naaktheid van de Papoea’s als schandelijk wordt gezien.
Het werk van Villevoye is een poging om de Ander te begrijpen, met het besef van zijn eigen beperkingen. Toevallig is die Ander de gemeenschap in Nieuw-Guinea geworden, al had het net zo goed een andere cultuur kunnen zijn. Het gaat om een radicaal andere manier van naar de wereld kijken en Villevoye probeert zich daar persoonlijk toe te verhouden om vervolgens ons deelgenoot te maken. Zijn werk confronteert ons met onze eigen misvattingen en blinde vlekken als mens.
Een sprekend voorbeeld is een nieuw, levensecht sculptuur in deze tentoonstelling waarop een oudere witte man naar een voorouderschild kijkt. Het werk ‘A Curator (Healing)’ is niet zomaar een realistische weergave van een willekeurige persoon; ingewijden herkennen hem direct als Charles Esche, tot voor kort directeur van het Van Abbemuseum. Onder de leiding van Esche nam het museum een voortrekkersrol bij het agenderen van postkoloniale thema’s in de kunst. In die periode kocht het Van Abbemuseum een werk van Villevoye aan ‘Amun Mbes Re-enactment’. Daarin zien we de naakte Papoea Amun Mbes trots een Nederlandse vlag vasthouden. Opnieuw blijkt de betekenis complexer en genuanceerder dan je op het eerste gezicht zou denken. Voor de Papoea’s is naaktheid en het gebruik van de Nederlandse vlag juist onderdeel van hedendaags verzet tegen de Indonesische overheersing. Het is dus geen achterhaald beeld van de Nederlandse kolonisator die zijn vlag opdringt aan de inheemse bevolking, maar eerder een daad van protest tegen de huidige machthebbers. Dat verandert het beeld van een mogelijk kwetsbaar slachtoffer in dat van een krachtige man. Maar dan moet je die voorgeschiedenis dus wel kennen.
Het is dan ook niet verrassend dat film een cruciale rol speelt in Villevoye’s werk. In zijn films (net als op de Bin Laden-foto) bevraagt hij voortdurend zijn eigen positie in relatie tot de Papoea’s die hij inmiddels goed kent. Het is een complexe interactie tussen twee werelden die ogenschijnlijk mijlenver van elkaar verwijderd zijn, maar die in het dagelijks leven talloze raakvlakken hebben. Ook daar worden mensen geboren, worden ze ziek en gaan ze dood. Deze twee sculpturen vormen samen een gelaagde samenvatting van Villevoye’s oeuvre; een welwillende poging de Ander te begrijpen. Omdat we, via het begrijpen van de Ander, ook onszelf beter leren kennen.
Een ander werk waarin dit goed naar voren komt is ‘Reset (Vienna 1909, 20-year-old Adolf Hitler is Homeless)’. Het toont Hitler als zwerver in Wenen, twintig jaar oud. Zijn artistieke ambities waren door de academie afgewezen, waarna hij op straat belandde; het moment waarop de geschiedenis een totaal andere wending had kunnen nemen. Hier zien we hem in de kou staan, een afgewezen kunstenaar die gewoon wat hulp nodig heeft. Na korte tijd kreeg hij die hulp ook, van een mede-zwerver die hem hielp zijn werk als ansichtkaarten en schilderijen voor lijstenmakers te verkopen. Helaas kwam het tot een conflict over geld en verdwenen schilderijen, waarna Hitler zijn eigen weg ging en uiteindelijk in het leger belandde. Een kleine wending in het leven van één persoon kan ingrijpende gevolgen hebben voor de wereldgeschiedenis.
Deze tentoonstelling van Roy Villevoye is dan ook een oefening in oprechte empathie voor het leven van de Ander. Want door te proberen de Ander te begrijpen, worden we ons bewust van onze eigen beperkingen. De werkelijkheid blijkt vele malen complexer dan we op het eerste gezicht denken. In een tijd van absolute uitspraken van goed en fout, en representaties daarvan, is het goed om oog te houden voor de nuance en ook te erkennen dat we zelf niet perfect zijn.
Roy Villevoye – A Curator (Healing) – Mensenhaar, kunsthars, siliconenrubber, metaal, kleding, bril, schoenen, houten Asmat voorouderschild & Amun Mbes Re-enactment – Mensenhaar, kunsthars, siliconenrubber, textiel en Nederlandse vlag
Deze tentoonstelling is nog tot en met 31 augustus te bezoeken bij Kunsthal KAdE.
Laat een reactie achter;